Nauczyciel-uczeń kreśląc życiową linię artysty

Pedagodzy i psychologowie od dawna zastanawiają się, czym jest talent, poszukując przepisu na ucznia osiągającego sukcesy. Niektórzy podają następującą formułę:

osiągnięcia = zdolności x motywacja x sprzyjająca okazja (Jäncke, 2006). Badania Manturzewskiej (1964) dowodzą, że oprócz zdolności specyficznie muzycznych na kolejnych etapach kształcenia ważna staja się motywacja i cechy osobowości ucznia. Badania biograficzne wybitnych twórców wyjaśniają, czym może być „sprzyjająca okazja”: zjawisko geniuszu powstaje z unikalnego koincydentalnego połączenia czynników biologicznych, poznawczych, motywacyjnych, kulturowych i historycznych - wielu odkrywców w swoich czasach nierzadko uznawanych było za szaleńców (Eysenck, 1995; Simonton, 1999).

Zdaniem psychologów muzyki wiele dzieci może rozwinąć swoje zdolności muzyczne na wysokim poziomie, jeśli są odpowiednio motywowane, uczone i wspierane. Dlatego tak ważne jest dla młodego wykonawcy spotkać na swojej drodze odpowiedniego nauczyciela - przewodnika i mistrza. Stosunek nauczyciela do ucznia i jego „ideał wykonawcy” rzutują na cały proces nauczania i odgrywają istotną rolę w kształtowaniu się przekonań ucznia na temat siebie jako muzyka i jako osoby.

Badania rozwoju muzycznego dowodzą, że potrzeby uczniów i rodzaj relacji z nauczycielem zmieniają się wraz przejściem na kolejne etapy edukacji muzycznej. Na początkowym etapie kształcenia, zwanym „romansem z muzyką”, szczególnie ważna jest rola pierwszego nauczyciela, jego życzliwość, ciepły stosunek, chęć odkrycia przed dzieckiem świata muzyki, umiejętne zachęcanie do jej poznawania, kształtowanie motywacji zadaniowej ucznia, jak również trwałe emocjonalne i organizacyjne wsparcie środowiska domowego (Sosniak, 1985; Sloboda, Howe, 1991). Rzutuje to na dalszy rozwój muzyka, na jego decyzję o kontynuacji nauki i angażowania się w muzykę lub ich zaniechaniu.

Druga faza w rozwoju wykonawcy (10-13 r. ż.) – faza perfekcjonizmu - polega na intensywnym rozwoju umiejętności muzycznych pod kierunkiem wymagającego nauczyciela-eksperta: wzrasta czas poświęcany ćwiczeniom tak technicznej strony wykonania, jak i analizowania i stosowania środków ekspresji w muzyce. Dziecko już potrafi dostrzec głębszy sens w intensywnym ćwiczeniu i pracy nad rozwojem własnych umiejętności wykonawczych. W tym okresie pojawiają się debiuty artystyczne – koncerty, pierwsze przesłuchania konkursowe. Uczeń oswaja się ze sceną, poznaje swoje reakcje na kontakt z publicznością. Nadchodzi czas, kiedy nauczyciel wspólnie z uczniem rozpoczyna planowanie dalszego rozwoju ucznia i jego przyszłej kariery.

W fazie trzeciej (16-20 r. ż.) – fazie rozwoju osobowości twórczej - zdecydowany wpływ na rozwój młodego muzyka ma jakość relacji z nauczycielem-mistrzem, który staje się dla niego pożądanym modelem do naśladowania. Nauczyciel kieruje rozwojem wychowanka, wymagając od niego poświęcenia dużej ilości czasu i energii na myślenie o muzyce. Wykonawca uczy się dokonywać własnej interpretacji i doboru środków muzycznej ekspresji, wypracowuje własne sposoby ćwiczeń i wykonania. Osobowość nauczyciela, stopień porozumienia się pomiędzy nim a uczniem są czynnikami wyznaczającymi w dużej mierze powodzenie w przyszłej karierze artystycznej.

Analizie relacji nauczyciel-mistrz poświęcone zostały badania Wagner (2005) nad przebiegiem karier wybitnych skrzypków. Zauważa ona, że kariery profesorów, którzy w większości nie poświęcają już więcej czasu doskonaleniu swojej gry zależą w bardzo silnym stopniu od karier ich uczniów. Dlatego profesor potrzebuje wybitnych uczniów, którzy stanowiliby jego swoistą “wizytówkę zawodową” - wyznacznik jego osiągnięć jako nauczyciela. Wagner (2005) przedstawia trzyetapowy proces sprzężenia karier wybitnych uczniów z karierami ich nauczycieli, którego podstawowymi etapami są:

1) selekcja i dobór partnera do współpracy;

2) kooperacja aktywna;

3) kooperacja pasywna.

Celem pierwszego etapu jest selekcja odpowiedniego partnera: ważne jest „zharmonizowanie dotychczasowej reputacji” – sława wybitnego mistrza i zdolnego ucznia, a także odpowiednie dopasowanie wspólnych oczekiwań. Jeżeli etap próbnej selekcji przynosi wyniki satysfakcjonujące dla obu stron, to następuje faza aktywnej współpracy. W tej fazie partnerzy spędzają ze sobą wiele czasu (dotyczy to tak sfery zawodowej, jak i osobistej), budują własną karierę używając wiedzy lub rezultatów pracy drugiej strony - nowicjusz wzbogaca swą wiedzę fachową, a inicjator wykorzystuje wyniki pracy swojego ucznia dla własnych celów. Trzecia faza rozpoczyna się, gdy ustaje wymiana wiedzą i wynikami lub gdy formalny etap kształcenia zostaje zakończony. Zaprzestając aktywnej współpracy nauczyciel i wybitny młody muzyk dalej są zainteresowani tym, aby w danych kręgach pamiętano o ich więzi – każde osiągnięcie jednej strony odbija się echem na reputacji drugiej, dlatego często opisując swoje osiągnięcia młody muzyk określa siebie w kategoriach „czyjegoś ucznia”, natomiast nauczyciel odwołuje się do nazwisk swoich byłych uczniów.

Wagner, podobnie jak Manturzewska (1991), wskazuje na to, że brak sprzężenia karier wpływa w sposób niekorzystny na drogi zawodowe profesjonalistów, owocuje poczuciem niespełnienia i porażki, co może w konsekwencji doprowadzić do decyzji o zmianie zawodu. Przytoczone badania ukazują, jak ważne jest dla rozwoju artysty spotkanie we właściwym czasie odpowiedniego mistrza, ukazują także wzajemne wpływy nauczyciela i ucznia.

W Dniu Nauczyciela, wspominając ciepłym słowem własnych mistrzów, życzymy zarówno nauczycielom, jak i uczniom, wiele sukcesów i odnalezienia siebie nawzajem!  

 

autor: Julia Kaleńska-Rodzaj

Wszelkie zamieszczone na tej stronie artykuły mogą być wykorzystane jedynie do własnych potrzeb. Wykorzystanie materiałów i projektów znajdujących się na stronie www.koda.krakow.pl celem przedruku całości lub fragmentów publikacji lub rozpowszechniania w jakiejkolwiek innej formie bez zgody autora tekstów jest zabronione!